QK2 – Cách đây 90 năm, ngày 28/3/1935, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ I tại Ma Cao (Trung Quốc) đã ban hành “Nghị quyết về Đội Tự vệ”. Đến năm 2019, tại Điều 7, Luật Dân quân tự vệ (DQTV) quy định ngày 28 tháng 3 hằng năm là Ngày truyền thống của DQTV Việt Nam. 

Khối nữ Dân quân các dân tộc Tây Bắc trong Lễ kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ.

Ngay sau “Nghị quyết về Đội Tự vệ” ra đời, các đội tự vệ công nông mang tính chất là những tổ chức vũ trang quần chúng lần lượt ra đời, là tiền thân của các Đội Cứu quốc quân, Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân. Thời kỳ chuẩn bị tổng khởi nghĩa giành chính quyền, các đội tự vệ cứu quốc, các tổ, tiểu đội du kích cứu quốc và các đội du kích trở thành tổ chức vũ trang quần chúng của các đoàn thể cứu quốc trong Mặt trận Việt Minh, cùng với các đội cứu quốc quân, Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân làm nòng cốt cho quần chúng thực hiện vũ trang khởi nghĩa.
Ngay sau Cách mạng Tháng Tám thành công, DQTV Việt Nam trở thành LLVT của Nhà nước, một trong ba thứ quân của LLVT nhân dân; thực sự là công cụ chuyên chính chủ yếu bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền cách mạng còn non trẻ và thành quả cách mạng.
Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945 – 1954), lực lượng DQTV và du kích từng bước được thống nhất về tổ chức, là một bộ phận trong LLVT nhân dân Việt Nam. Trong kháng chiến chống Pháp, DQTV và bộ đội địa phương đã tiêu diệt 46,4% tổng số lực lượng địch bị tiêu diệt và làm tan rã 35% lực lượng địch; kiềm chế, phân tán trên 90% tổng số lực lượng địch trên toàn chiến trường.  
Trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc từ 1954 đến 1975, lực lượng DQTV ở miền Bắc đã được tổ chức trên 700 phân đội, tăng cường trang bị nhiều loại vũ khí, gồm vũ khí bộ binh, pháo cao xạ, pháo binh phối hợp với các lực lượng thực hiện “tay cày tay súng, tay búa tay súng” chiến đấu liên tục ngày đêm, phối hợp chặt chẽ với bộ đội phòng không, không quân bắn rơi nhiều máy bay địch. Riêng DQTV đã độc lập bắn rơi 424 máy bay các loại trong tổng số 4.181 máy bay Mỹ bị bắn rơi trên miền Bắc. Lực lượng dân quân du kích ở miền Nam trong kháng chiến chống Mỹ luôn chủ động đánh địch bằng mọi thứ vũ khí, vận dụng các hình thức đánh địch hết sức phong phú, sáng tạo trên khắp 3 vùng chiến lược; thực hiện bám trụ kiên cường, giữ thế xen kẽ, cài răng lược, buộc địch phải phân tán tới 90% quân số để đối phó với LLVT địa phương ta.  
Trong giai đoạn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc (1975-2024), DQTV tham gia xây dựng các cụm chiến đấu, đẩy mạnh xây dựng các tuyến phòng thủ biên giới, nhất là các khu vực trọng điểm, xây dựng thế trận, hoạt động chiến đấu trên tuyến Tây Nam và biên giới phía Bắc, góp phần đánh thắng cuộc chiến tranh lấn chiếm biên giới của các thế lực thù địch. Cả nước thống nhất đi lên chủ nghĩa xã hội, DQTV tiếp tục phát huy vai trò làm nòng cốt ở cơ sở tham gia khắc phục hậu quả chiến tranh, tích cực rà phá bom mìn, giải phóng hàng triệu ha đất; truy quét tàn quân, bọn phản động của địch còn cài cắm lại; phối hợp với bộ đội chủ lực, biên phòng, công an và các lực lượng khác bảo vệ vững chắc chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của đất nước; góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 
Trong công cuộc đổi mới đất nước, lực lượng DQTV luôn ngày đêm sát cánh cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân và chế độ XHCN, giữ vững hòa bình, ổn định chính trị, bảo đảm an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội; chủ động ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù địch, góp phần quan trọng vào thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN. Phát huy vai trò quan trọng, xung kích trong tham gia thực hiện các hoạt động cứu nạn, cứu hộ, khắc phục hậu quả thiên tai, chỉ riêng trong giai đoạn dịch Covid-19 diễn biến phức tạp (từ năm 2020 – 2022), các địa phương đã huy động hàng chục triệu lượt DQTV cùng tham gia giữ vững ANCT, TTATXH, tổ chức tuần tra, chốt chặn chống xuất nhập cảnh trái phép, phòng, chống dịch trên tuyến biên giới tại 1.970 điểm chốt; thực hiện chốt chặn, hướng dẫn kê khai y tế, phòng, chống dịch tại trên 31.000 chốt kiểm soát; phục vụ trên 10 nghìn khu, điểm cách ly, trên 120 bệnh viện dã chiến; phối hợp với trên 500 tổ quân y lưu động cấp cứu ở những khu vực dịch bệnh nguy hiểm, để lại hình ảnh đẹp trong lòng nhân dân.
Những công lao to lớn và thành tích vẻ vang của DQTV Việt Nam đã đóng góp vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN. Vị trí, vai trò của lực lượng DQTV là vô cùng quan trọng, như khẳng định của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Thượng tá TRẦN DUY HƯNG, Phó Trưởng phòng DQTV Quân khu