QK2 – Suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Bác Hồ có tới hơn nửa thế kỷ cầm bút với tư cách là “Nhà báo”. Người đã viết trên 2 nghìn tác phẩm bằng nhiều thứ tiếng (Việt, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc…) và sử dụng hơn 170 bút danh. Từ hành trình tìm đường cứu nước đến những năm cuối đời, hầu như không lúc nào Bác ngừng viết báo. Báo chí là phương tiện để Người tiếp cận ánh sáng chủ nghĩa Mác-Lênin và sớm tìm ra con đường cứu nước. Và cũng chính Người đã sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Bác Hồ đọc Báo Nhân dân. Ảnh tư liệu

Theo các nhà nghiên cứu, bài  báo đầu tiên của Bác được viết và in năm 1917. Với ý định nung nấu ban đầu của Người là dùng báo chí để tuyên truyền cho đất nước. Để có thể viết báo, Bác đã chú tâm học thêm tiếng Pháp. Người làm quen với ông Gaston Monmousseau, Thư ký Tổng Liên đoàn Lao động Pháp và là chủ bút báo “Đời sống thợ thuyền”. Người chủ bút ấy từng trao đổi với Bác: “Có thế nào anh viết thế ấy. Tôi sẽ chữa bài cho anh trước khi đưa in…”. Bác được hướng dẫn viết cho mục “Tin tức vắn” trên tờ “Đời sống thợ thuyền”. Khi viết được bài, Bác chép thành hai bản để gửi đi và một bản giữ lại. Khi bài báo đầu tiên được đăng, Bác đã so lại với bản thảo ban đầu để học hỏi. Sau này, Bác đã trở thành bạn thân của người chủ bút ấy, được rèn luyện kinh nghiệm, khi viết dài, lúc co ngắn lại và đã thành công, thực sự trở thành “nhà báo”.

Trên đất Pháp, Người đã vượt qua khó khăn bằng cách vừa làm vừa học, tự học và học những nhà báo người Pháp có kinh nghiệm. Bác gặp Jean Longuet, chủ bút tờ báo “Dân chúng”, là cơ quan ngôn luận của Đảng Xã hội Pháp. Người chủ bút là cháu ngoại Các Mác. Ông đã giúp Bác viết và đăng một số bài báo tố cáo tội ác của thực dân Pháp. Dần dần, nhà báo Nguyễn Ái Quốc thành thạo cách viết, xác định rõ mục đích viết báo cũng như mục tiêu của từng bài báo. Một trong những bài viết ấn tượng của Nguyễn Ái Quốc là “Yêu sách của nhân dân An Nam” đăng ngày 18-6-1919 trên báo Nhân đạo – cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Pháp.

Những năm sau đó, Bác đã viết và đăng bài ở nhiều tờ báo như Nhân đạo, Dân chúng, Đời sống công nhân… Bác đã cùng một số nhà hoạt động cách mạng thành lập Hội Liên hiệp Thuộc địa, lập ra cơ quan ngôn luận của Hội là tờ Le Paria (Người cùng khổ) với tôn chỉ, mục đích là chiến đấu để “giải phóng con người”, số đầu tiên xuất bản ngày 01/4/1922, đến số 38 (là số cuối cùng) ra tháng 4/1926. Trong quá trình làm báo Người cùng khổ, có giai đoạn Bác vừa làm chủ bút, chủ nhiệm, phát hành và bán báo, giữ quỹ, từng bỏ tiền túi góp phần nuôi tờ báo. Tờ báo đã có đăng quảng cáo thuốc men, dụng cụ lao động và thông tin giờ tàu cùng nhiều hình thức khuyến mại cho bạn đọc góp cổ phần để phát triển tài chính cho báo… 

Bác viết cho nhiều tờ báo; trực tiếp sáng lập và tham gia sáng lập các tờ báo: Việt Nam Hồn (1923), “Quốc tế Nông dân” (1924). Ngày 21/6/1925, Bác đã sáng lập báo Thanh niên, khai sinh nền báo chí cách mạng Việt Nam. Người cũng trực tiếp chỉ đạo, biên tập và viết nhiều bài cho tờ báo này. Ngoài ra còn có các tờ báo Công Nông của giai cấp công nhân và nông dân Việt Nam (tháng 12/1926); Lính Kách Mệnh (tháng 2/1927); góp ý đổi tên báo Đồng Thanh của Việt kiều Thái Lan thành tờ Thân Ái (1928); Sáng lập tạp chí Đỏ (1930); Viết bài cho các tờ báo Đảng như Búa Liềm, Tranh Đấu, Tiếng nói của chúng ta… Sáng lập tờ Việt Nam Độc Lập (1941), Chỉ đạo sáng lập Báo Cứu Quốc (1942); Chỉ đạo thành lập báo Nhân dân (1951) và viết bài cho báo Nhân Dân tuyên truyền, chỉ đạo đường lối cách mạng.

Bài báo sau cùng mà Hồ Chí Minh viết trong cuộc đời hoạt động cách mạng là “Thư trả lời Tổng thống Mỹ R.M.Nich-xơn” (đăng Báo Nhân Dân ngày 25/8/1969).

Là tác giả của một khối lượng lớn các tác phẩm và là người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam, Người còn là người thầy vĩ đại của nền báo chí với rất nhiều chỉ dạy sâu sắc về nghề báo và đạo đức, phương pháp của người làm báo. Bác dạy rằng, thông tin trong tác phẩm báo chí phải “chân thực, chính xác,” phải bắt nguồn từ thực tế cuộc sống với những con số, những sự kiện đã được xem xét kiểm tra, chọn lọc, “không được bịa ra, không nêu nói ẩu”; “chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết”; bài báo phải có bố cục “ngắn gọn”; ngôn ngữ “trong sáng, giản dị, dể hiểu”, “viết cho đúng trình độ của người xem, viết rõ ràng, gọn gàng, chớ dùng nhiều chữ”…

Phát biểu tại Đại hội lần thứ III Hội Nhà báo Việt Nam, năm 1962, Bác dạy: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng”. Tư tưởng của Bác về báo chí cách mạng trước hết là tính Đảng của báo chí, đây là cơ sở để phân biệt báo chí cách mạng với báo chí phản cách mạng. Tại Đại hội lần II Hội Nhà báo Việt Nam, năm 1959, khi phát biểu chỉ đạo Bác đã căn dặn các nhà báo: “Trước khi đặt bút xuống trang giấy, người viết cần tự mình thật sáng tỏ, ta “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết như thế nào?”.

Theo Người, báo chí cách mạng Việt Nam cần có tôn chỉ, mục đích rõ ràng, đúng đắn. Người yêu cầu báo chí cách mạng Việt Nam cần làm tròn vai trò, nhiệm vụ của mình, đó là truyền bá tư tưởng của Đảng, tuyên truyền, vận động, lôi cuốn, hướng dẫn và tổ chức nhân dân thực hiện các phong trào cách mạng; là cầu nối giữa quan điểm của Đảng, chương trình, kế hoạch, chính sách, pháp luật của Nhà nước với nhân dân; là kênh thông tin quan trọng để nhân dân thực hiện quyền được biết, quyền được bàn, quyền được kiểm tra và quyền làm chủ, là phương tiện để thực hiện chức năng phản biện xã hội của nhân dân. Để làm tốt vai trò, nhiệm vụ đó cần phải xây dựng đội ngũ các nhà báo vừa “hồng” vừa “chuyên” để “cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng”. Người cho rằng: “Đối với những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đấu tranh…”. 

Tấm gương Nhà báo Hồ Chí Minh cùng những tư tưởng, lời dạy của Người đã và đang chỉ đạo trực tiếp nền báo chí và các thế hệ nhà báo Việt Nam trong suốt tiến trình lịch sử đất nước và cho cả mai sau. Nhắc lại tấm gương và những lời dạy thiêng liêng của Bác nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam để thấy rằng, Bác là nhà báo vĩ đại. Tư tưởng của Bác về báo chí còn mãi giá trị và là kim chỉ nam, ngọn lửa soi sáng cho hoạt động báo chí nước nhà.

VIỆT LONG