QK2 – Lịch sử thế giới cũng như Việt Nam ghi nhận sự ra đời, phát triển của báo chí với rất nhiều vai trò, chức năng xã hội, gắn liền với đời sống xã hội sinh động của mọi tầng lớp, mọi lĩnh vực hoạt động. Có rất nhiều câu chuyện xoay quanh báo chí, không chỉ của những người trực tiếp làm báo, mà còn là của công chúng báo chí.  

Chiến sĩ Lữ đoàn 604 đọc số báo Quân khu 2 kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (5/2024).

Tờ báo ra đời đầu tiên

Lịch sử báo chí thế giới hiện chưa thống nhất được tờ báo ra đời đầu tiên bởi quan niệm về “báo chí chính thống” và “không chính thống”. Một số hình thức tuyên truyền, thông tin như: Thông báo được treo, dán, yết thị, tờ rơi, mõ làng… cổ xưa từng diễn ra rộng rãi được coi là mang tính chất báo chí  hoặc manh nha hình thành báo chí. Ở Đức từng ghi nhận một ấn phẩm báo chí là một tờ báo khổ nhỏ, xuất bản năm 1470, nay còn được lưu giữ.

Còn ở Việt Nam, “Gia Định Báo” là tờ báo đầu tiên được ghi nhận bằng tiếng Việt mới (Quốc ngữ), ra mắt vào ngày 15/4/1865 tại Sài Gòn. Khi học giả Trương Vĩnh Ký từ nước ngoài trở về nước đã được Thống đốc Nam Kỳ mời làm quan, tuy nhiên ông đã từ chối và xin lập một tờ báo quốc ngữ. Yêu cầu ấy được chấp thuận và Nghị định cho phép xuất bản được ký ngày 01/4/1865.

Nội dung chính của Gia Định báo ban đầu gồm các phần công vụ và tạp vụ; phát hành trong phạm vi vùng chiếm đóng của thực dân Pháp lúc đó gồm 3 tỉnh miền Đông Nam Bộ. Kích thước Gia Định báo ban đầu là 25x32cm, phát hành từ 1 đến 4 kỳ hằng tháng. Các nhà nghiên cứu cho rằng, Gia Định Báo đã mở đường cho việc phổ biến chữ quốc ngữ. Đến đầu năm 1910, Gia Định báo đóng cửa.

Còn tờ báo Thanh Niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập ngày 21/6/1925 đã khởi đầu cho nền Báo chí Cách mạng Việt Nam.

Tờ báo có tuổi thọ cao nhất

Tính đến nay, tờ Post och inrikes Tidningar  do Viện Văn học Hoàng gia Thụy Điển có thể được coi là tờ có tuổi thọ lâu nhất, được xuất bản từ năm 1645 đến nay. Còn tờ báo dạng chuyên đề lâu đời nhất là tờ Haarlems Dagblsd Oprechte Haarlemsche xuất bản tại Hà Lan có ấn phẩm đầu tiên xuất bản ngày 08/01/1656.

Tờ báo có số lượng phát hành nhiều nhất

Năm 1886, tờ Le Petit Journal ở Pari (Pháp) là tờ báo đầu tiên xuất bản được 1 triệu bản mỗi năm. Còn tờ tuần báo Mỹ là Reader’s Digest có số phát hành cao nhất vào những năm 80 của thế kỷ XX, mỗi kỳ xuất bản đến 29 triệu bản. 

Tờ nhật báo Trud của Hội đồng Trung ương các công đoàn Liên Xô (cũ), từng được in ở 53 thành phố với lượng phát hành 15,4 triệu bản/kỳ. Tờ nhật báo Komsmolskaya Pravda đạt mức gần 22 triệu bản/kỳ và tờ tuần báo Arrgumontyi Fakty (Liên bang Nga) xuất bản vào tháng 9/1990 đạt hơn 33,43 triệu bản/kỳ.

Quốc gia có nhiều người đọc báo nhất

Thụy Điển được coi là quốc gia có nhiều người đọc báo nhất thế giới, có thời điểm, trung bình cứ 1.000 người dân mua và đọc 680 tờ báo mỗi năm. Một số quốc gia như Phần Lan, Na Uy, Tây Ban Nha, Nhật Bản… cũng đạt xấp xỉ tỷ lệ trên. Một số quốc gia có sở thích mua báo, ngoài để đọc còn dùng vào nhiều việc khác phục vụ cuộc sống, sản xuất, kinh doanh.

Khổ báo lớn nhất, nhỏ nhất

Tờ báo The Constellation xuất bản năm 1859 có kích thước lớn nhất trong lịch sử báo chí thế giới với tỷ lệ 129,5 cm x 88,9 cm.

Còn tờ tuần báo Vossa Senhoria của Braxin với kích thước chỉ 3,5cm x 2,5 cm, được coi là tờ báo có kích thước nhỏ nhất, gồm 16 trang và bìa, có đủ các tin, bài viết về chính trị, văn hóa và thơ.

Tờ báo lớn nhất thế giới được ghi nhận rộng tới 15m và cao 10m được Tạp chí “Công nghệ và Kinh tế” Phần Lan thiết lập từ ngày 16/8 đến 16/9/2001 tại khu vực Sân vận động Hockey ở thủ đô Helsinki (Phần Lan). Nội dung tờ báo bao gồm những thông tin về sự phát triển của công nghệ cao và ảnh hưởng của công nghệ cao trong cuộc sống, và nội dung của tờ báo được thay đổi 2 lần/tuần. 

Kho báo đồ sộ nhất Việt Nam

Ông Nguyễn Phi Dũng, sinh năm 1961 ở Nam Định là người say mê sưu tầm báo chí. Từ khi khoảng 10 tuổi, ông có thói quen mua và đọc báo, rồi sưu tầm, lưu giữ báo. Suốt hàng chục năm, ông đã sưu tầm được một khối lượng báo chí không lồ, khoảng hơn 400.000 tờ báo của hàng trăm đầu báo từ cuối thế kỷ 19 tới hiện tại, nặng khoảng… 23 tấn. Điều đó có thể coi là hành trình đặc biệt và ẩn chứa những câu chuyện về tình yêu báo chí, khát vọng gìn giữ lịch sử cho cộng đồng, cho thế hệ mai sau.

Những “tờ báo” ra đời trong tù ngục

Tại các nhà tù Côn Đảo, Hỏa Lò, Phú Quốc… từng dấy lên phong trào làm báo; ra những tờ báo, tạp chí nội san mang tên rất ý nghĩa như “Xây dựng”, “Xuân tù”, “Ý kiến chung”… Các chiến sĩ làm báo với mọi thứ vật dụng có trong tay, giữa hoàn cảnh khắc nghiệt và vô cùng khó khăn của ngục tù, bằng sự sáng tạo, sử dụng bất kỳ cái gì có thể viết ra và viết lên đều được tận dụng để làm báo như: Giấy viết được làm từ hộp các-tông ngâm nước lạnh, rã ra thành nhiều tờ. Mực được làm từ glycerin nấu với than pin giã nhuyễn. Có tờ được trình bày, có minh họa màu sắc xanh đỏ rất vui mắt, màu đỏ lấy từ thuốc đỏ, màu vàng lấy từ thuốc ký ninh, màu xanh từ thuốc quinobleu. Anh em trong trại chuyền tay nhau đọc. Ai không biết chữ thì ngồi nghe; giấu cả radio để nghe rồi chép lại, chuyền cho nhau đọc. Có những tờ xuất bản tới hai, ba cuốn để anh em đọc và cất giấu, cho vào túi nilon rồi chôn dưới gầm phòng giam…

Thế mới biết, tinh thần kiên trung, lạc quan của các chiến sĩ cộng sản, không chịu khuất phục trước đòn tra tấn của đế quốc, thực dân. Bởi theo họ, làm báo và hoạt động báo chí là làm cách mạng trong tù ngục.

VIỆT KHÔI (Sưu tầm)