LTS – Những năm gần đây, thế giới đánh dấu sự ra đời và phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin và nền tảng mạng xã hội (MXH). MXH lan tỏa rất nhanh, phạm vi và quy mô rộng khắp; tác động trên tất cả mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Bên cạnh những lợi ích tích cực thì MXH cũng là môi trường để “tội phạm mạng” lợi dụng thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.

MXH được ví như “con dao hai lưỡi”, nên khi sử dụng mỗi quân nhân cần tự trang bị cho mình những kiến thức cần thiết, hiểu biết pháp luật; nắm vững và tuân thủ quy định khi sử dụng internet, MXH; cần có kỹ năng an toàn để hạn chế tối đa những rủi ro cho cá nhân, tập thể và đơn vị, nhất là tránh lộ lọt bí mật quân sự, tạo kẽ hở cho các phần tử xấu lợi dụng trục lợi cá nhân, lấy cắp thông tin, chống phá Quân đội.

Căn cứ tài liệu của ngành bảo vệ an ninh và tìm hiểu, Báo Quân khu 2 giới thiệu loạt bài “Nâng cao cảnh giác, ý thức trách nhiệm cá nhân khi sử dụng mạng xã hội”. Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

Bài 1: Cẩn trọng với những "cạm bẫy" trên mạng xã hội

QK2 – Hầu hết các nền tảng MXH hiện nay được các công ty, tập đoàn công nghệ, tổ chức phát triển với chức năng bảo mật thông tin tương đối tốt. Tuy nhiên, quá trình ứng dụng vào thực tiễn không thể tránh khỏi phát sinh các lỗ hổng an ninh dẫn đến lộ lọt, mất thông tin cá nhân của người dùng. Cùng với đó, tính ẩn danh, vốn là một đặc trưng của MXH lại vô tình trở thành "tấm bình phong" cho các đối tượng lừa đảo. Sự tự tin thái quá vào khả năng che giấu danh tính và trình độ công nghệ của bản thân đã thúc đẩy chúng thực hiện các hành vi phạm tội, với niềm tin rằng sẽ không bị phát hiện hoặc rất khó bị phát hiện.

Ảnh minh hoạ.

Anh B làm việc cho một cơ quan liên quan đến truyền thông. Do tính chất công việc, anh thường xuyên phải làm việc đêm trên máy tính và điện thoại thông minh có kết nối mạng. Thói quen của anh là dùng MXH để thuận tiện khai thác, chia sẻ thông tin, kết quả công việc với đồng nghiệp trong quá trình làm việc.

Hôm ấy anh làm việc đến 2 giờ đêm thì MXH của anh trên cả hai thiết bị kề bên đều thông báo tin nhắn của một người bạn trong danh bạ. Vài câu hỏi thăm – trả lời, được biết người thân của bạn anh đang cấp cứu ở bệnh viện do vừa bị tai nạn gia thông. Bạn anh có hỏi mượn tiền đóng phí ban đầu, không suy nghĩ, anh B lấy điện thoại chuyển 8 triệu đồng, sau đó hỏi đã đủ chưa, bạn nói nếu tài khoản còn thì mượn thêm. Anh B giao dịch thêm một lần nữa, thấy lòng nhẹ hơn vì đã giúp được bạn.

Sáng hôm sau, vào cơ quan, trước khi vào công việc, anh B điện thoại hỏi thăm bạn, lúc ấy bạn anh còn chưa ngủ dậy. Sự thể đêm qua bạn không hề biết. Ôi trời… bấy giờ anh B mới biết, tài khoản của bạn bị hack. Thế là 16 triệu tự động “ra đi”.

Không còn đơn thuần là những chiêu trò lừa đào truyền thống, lừa đảo trên MXH đã tiến hóa thành những hình thức, chiêu trò tinh vi, ẩn mình dưới lớp vỏ công nghệ. Các đối tượng lừa đảo ngày nay thường sử dụng những công cụ, phần mềm ẩn danh, trí tuệ nhân tạo (AI) hay thậm chí thay đổi địa chỉ IP, đặt máy chủ ở nước ngoài để che giấu tung tích. Họ tạo dựng những danh tính giả mạo, những câu chuyện cảm xúc, hay những cơ hội đầu tư "trong mơ" để đánh lừa nạn nhân. Khi đã đạt được mục đích, chúng nhanh chóng xóa sạch dấu vết, thậm chí hủy các thiết bị lưu trữ dữ liệu gây khó khăn cho công tác điều tra, xác minh xử lý của các cơ quan chức năng.

Trong những thời điểm nhất định, đối tượng lừa đảo sẽ áp dụng các phương thức, thủ đoạn khác nhau mang tính “tối ưu”, “hiệu quả” nhất, gắn với những vấn đề cấp bách của xã hội, thu hút nhiều người quan tâm. Với thành phần tham gia MXH thường đa dạng, phong phú về lứa tuổi, thuộc nhiều tầng lớp khác nhau, không tương đồng về trình độ và nhận thức, nên đối tượng lừa đảo thường nhắm đến những người ít hiểu biết về công nghệ, người lớn tuổi, trình độ văn hóa nhận thức hạn chế, sinh viên, người lao động có thu nhập thấp, công việc không ổn định, thậm chí là trẻ em. Yếu tố chủ quan, mất cảnh giác của nạn nhân cũng được xác định là nguyên nhân, điều kiện “lý tưởng” được các đối tượng lừa đảo triệt để khai thác.   

Với tính năng “ẩn danh”, “tự do”, “không biên giới” trong việc thiết lập tài khoản và sử dụng MXH, các đối tượng dễ dàng triển khai hoạt động tìm kiếm, tiếp cận và xác định “con mồi”. Với những người dùng có xu hướng tin tưởng vào những thông tin trên MXH một cách mù quáng, họ dễ dàng bị dụ dỗ bởi những lời hứa hẹn hấp dẫn, những câu chuyện cảm động hoặc những cơ hội đầu tư "có một không hai".

Tội phạm lừa đảo trên MXH có thể kiếm được số tiền lớn chỉ trong một thời gian ngắn mà không cần tốn nhiều công sức. Điều này khiến nhiều kẻ bất chấp pháp luật, tìm mọi cách để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản của người khác. Khi đã xác định được “con mồi”, đối tượng lừa đảo tăng cường hoạt động câu móc, dẫn dụ với cường độ thường xuyên, dày đặc trong thời gian nhất định; sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi để tạo lòng tin đối với nạn nhân.

Sau đó, các đối tượng lừa đảo sẽ đặt vấn đề, tạo dựng các tình huống đã được chúng lên kế hoạch, kịch bản từ trước để khai thác, thu thập thông tin, hướng dẫn cài đặt các phần mềm có chứa mã độc, chiếm quyền quản trị thiết bị thông minh (máy tính, điện thoại), tài khoản ngân hàng, mạng xã hội… trực tiếp hoặc hướng dẫn “con mồi” thực hiện các giao dịch tài chính để chiếm đoạt tài sản. Bước cuối cùng, đối tượng lừa đảo cắt liên lạc, xóa dấu vết phạm tội để đối phó với công tác điều tra, xác minh của cơ quan chức năng.

Có thể khẳng định rằng, MXH là một công cụ hữu ích, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Để bảo vệ bản thân và tài sản, người dùng cần nâng cao cảnh giác, không tin tưởng vào những thông tin không rõ nguồn gốc, không cung cấp thông tin cá nhân cho người lạ và luôn cập nhật kiến thức về an ninh mạng. Các cơ quan chức năng cũng cần tăng cường công tác quản lý, kiểm soát và xử lý tội phạm trên MXH để đảm bảo an toàn cho người dùng.

NGUYỄN VŨ

Bài 2: Nhận diện các hình thức lừa đảo phổ biến